Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Historia Instytutu

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Język francuski pojawił się w dydaktyce uniwersyteckiej już w XVII wieku, a w 1811 roku powołana została Katedra Języka i Literatury Francuskiej na Wydziale Filozoficznym, którą do roku 1819 kierował ks. Piotr Boucher, doktor filozofii Sorbony. Po jego śmierci nauczanie języka francuskiego miało charakter praktyczny, prowadzono warsztaty przekładowe, chociaż co pewien czas pojawiały się również wykłady z literatury francuskiej. Z grona lektorów języka francuskiego nauczających w drugiej połowie XIX stulecia warto wspomnieć François Aubertina, Armanda Marie Sinvala i Victora Ciechomskiego. Ten ostatni wprowadza w latach osiemdziesiątych XIX wieku nowy, poszerzony program nauczania języka francuskiego, co zbiega się z planami utworzenia samodzielnej katedry romanistyki na Wydziale Filozoficznym UJ.

W ten sposób historia romanistyki we współczesnym rozumieniu, obejmująca badania naukowe i dydaktykę, rozpoczyna się formalnie w 1892 roku, gdy utworzona zostaje Katedra Filologii Romańskiej. Na jej pierwszego profesora zostaje powołany Maksymilian Kawczyński, który doktoryzował się w Lipsku jako germanista, a po nostryfikacji tego doktoratu na uniwersytecie we Lwowie uzyskał tam również habilitację w zakresie literatury germańskiej (1882). Rozszerzył później znacznie swoje zainteresowania badawcze i w roku 1887 uzyskał habilitację z filologii romańskiej na podstawie rozprawy pt. Essai comparatif sur l’origine et l’histoire des rythmes. Po objęciu funkcji kierownika utworzonego w 1898 roku Seminarium Filologii Romańskiej rozpoczął regularne wykłady z historii literatury francuskiej, włoskiej i literatury porównawczej. Prowadził także zajęcia z językoznawstwa romańskiego, które obejmowały zarówno gramatykę opisową jak i historyczną kilku języków romańskich. Zapoczątkował tym samym erę romanistów sensu largo łączących w swych badaniach i dydaktyce uniwersyteckiej tematykę literacką i językoznawczą. Pracował w Uniwersytecie Jagiellońskim do 1905 roku. Zmarł rok później po ciężkiej chorobie. W czasie jego pracy na UJ powstaje pierwsza w Polsce biblioteka romanistyczna z najstarszymi wpisami do katalogu datowanymi na 1897 rok. Lektorem w tym okresie jest Paweł Rongier. Wśród uczniów prof. Kawczyńskiego warto wymienić Joachima Reinholda, przyszłego pracownika katedry, oraz autora wielokrotnie wznawianych słowników Bolesława Kielskiego.

Kolejną ważną dla krakowskiej romanistyki postacią był Stanisław Stroński. Po studiach pod kierunkiem prof. Edwarda Porębowicza we Lwowie i profesora Wilhelma Meyera-Lübkego w Wiedniu i na Sorbonie habilituje się w Uniwersytecie Jagiellońskim w 1909 roku. Od tego czasu, z kilkuletnią przerwą w okresie wojny, prowadzi wykłady poświęcone literaturze francuskiego średniowiecza. Oprócz działalności naukowej i dydaktyki uniwersyteckiej kładzie podwaliny pod przyszłą kadrę naukową Katedry. W 1911 roku doktoryzuje Małgorzatę Rongier, a w roku 1913 Władysława Folkierskiego. Pracuje w Uniwersytecie Jagiellońskim do 1921 roku, po czym poświęca się pracy polityka i publicysty, przez pewien czas wykłada również w KUL.

Jego następcą jest właśnie Władysław Folkierski, który habilituje się w roku 1919, zostaje mianowany najpierw na docenta, a rok później, w 1920 roku, na profesora nadzwyczajnego i, w roku 1929, na profesora zwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1920-1937 był dyrektorem Seminarium Filologii Romańskiej oraz kierownikiem I Katedry Filologii Romańskiej. Był także promotorem prac doktorskich kilku wybitnych romanistów, w tym Marii Malkiewicz-Strzałkowej, która po wojnie będzie blisko związana z krakowską romanistyką, oraz Mieczysława Brahmera, zajmującego się literaturą porównawczą oraz francusko-włoskimi związkami kulturalnymi. W czasie wojny, podobnie jak Stanisław Stroński, wejdzie w skład Rządu RP na Obczyźnie.

W roku 1921 w ramach administracyjnych Seminarium zostaje utworzona II Katedra Filologii Romańskiej, którą obejmuje profesor Stanisław Wędkiewicz, romanista-językoznawca. Według jego słów, Seminarium dzieliło się wówczas na oddział językoznawstwa i starej literatury romańskiej oraz na oddział literatur romańskich, którym kierował profesor Folkierski. Profesor Wędkiewicz kierował II Katedrą w latach 1921-1934. Jego zainteresowania naukowe i dydaktyka obejmowały praktycznie większość języków romańskich i dotyczyły nie tylko problematyki językoznawczej, ale także literackiej, kulturowej i kontaktów językowych.

W okresie międzywojennym studia romanistyczne cieszyły się dużym zainteresowaniem studentów, którzy, studiując filologię romańską, mieli możliwość poznania także innych języków romańskich na lektoratach języków włoskiego, hiszpańskiego, rumuńskiego. Tematyka romanistyczna była obecna również w badaniach i wykładach wielu wykładowców, którzy nie byli romanistami.

Po odejściu z uczelni profesorów Stanisława Wędkiewicza, Władysława Folkierskiego i Mieczysława Brahmera, Katedrę obejmuje w latach 1937-38 prof. Stefan Glixelli, który jednak po kilku miesiącach umiera. W czasie II wojny światowej sytuacja krakowskiej romanistyki staje się bardzo trudna. Z grona przedwojennych pracowników w Krakowie przebywają jedynie doktor Maria Malkiewicz-Strzałkowa i doktor Zbigniew Gierczyński, a także lektor języka francuskiego Henri Bernard. Doktor Maria Malkiewicz-Strzałkowa przez trzy lata uczestniczyła w tajnym nauczaniu. Należy podkreślić, że mimo licznych przeciwieństw i groźby aresztowania udało się jej ocalić dużą część księgozbioru romańskiego.

Niedługo po zakończeniu wojny w 1945 roku uruchomione zostają studia romanistyczne. Wrócił do Krakowa profesor Wędkiewicz, współpracował z katedrą profesor Brahmer. Zajęcia z gramatyki porównawczej języków romańskich prowadził profesor Jerzy Kuryłowicz, który wypromował w 1950 roku doktora Witolda Mańczaka. Romanistyka utrzymuje swój przedwojenny charakter, oferując nie tylko studia z literatury i języka francuskiego, ale także z literatury włoskiej, hiszpańskiej i rumuńskiej.

W 1950 roku kierownictwo Katedry obejmuje profesor Zygmunt Czerny. W czasie jego kadencji studia romanistyczne przeszły kilka reform, by ostatecznie w roku akademickim 1954/55 ukształtował się pięcioletni system studiów, który – pomijając lata siedemdziesiąte, kiedy na kilka lat wprowadzono studia czteroletnie – przetrwał aż do obecnie obowiązującego dwustopniowego systemu bolońskiego. W tym okresie okrzepła także kadra pracowników naukowych i lektorów. Po przejściu na emeryturę profesora Czernego, po rocznej przerwie, w 1961 roku kierownictwo objęła profesor Maria Strzałkowa. Sprawowała tę funkcję po raz pierwszy do 1970 roku, a zatem do momentu wprowadzenia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego struktury instytutowej.

Instytut Filologii Romańskiej istnieje więc w nowej strukturze wydziałowej pod tą nazwą od 1970 roku. Początkowo obejmował trzy zakłady. Były to Zakład Językoznawstwa Romańskiego, Zakład Literatur Romańskich i Zakład Metodyki Nauczania Języka Francuskiego. W latach 1970-1974 Instytutem kierował profesor Witold Mańczak, a w roku 1974 kierownictwo przejęła ponownie profesor Maria Strzałkowa, która zmarła w roku 1975 w pierwszym roku pełnienia funkcji.

W latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpił gwałtowny rozwój studiów romanistycznych. Tworzy się mocniejsza i liczniejsza kadra pracowników naukowych i lektorów. Oprócz zdecydowanie zwiększonych limitów przyjęć na studia romanistyczne (filologia francuska) w latach siedemdziesiątych powstały kolejno odrębne programy studiów italianistycznych, iberystycznych i rumunistycznych. Uczeń profesora Zygmunta Czernego, profesor Stanisław Widłak doprowadza do powstania Zakładu Italianistyki, który po kilku latach przekształcił się w Zakład Italianistyki i Rumunistyki. Z inicjatywy Marii Strzałkowej uczennica profesor Stefanii Ciesielskiej-Borkowskiej, profesor Teresa Eminowicz, walnie przyczynia się do powstania Zakładu Filologii Hiszpańskiej. Niemal trzydzieści lat później, w roku 2008, dzięki staraniom profesora Jerzego Brzozowskiego powstaje filologia portugalska (luzytanistyka). Zakład Filologii Portugalskiej i Przekładoznawstwa UJ został uhonorowany tytułem Katedry Instytutu Camõesa. Kilka lat później, wraz z przywróceniem studiów rumunistycznych w naszym Instytucie powstaje Zakład Rumunistyki, którym kieruje od jego początku profesor Kazimierz Jurczak.

W ten właśnie sposób przez ostatnie dziesięciolecia dokonało się w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego znaczące i godne odnotowania w tym miejscu poszerzenie i ściśle z nim związane zróżnicowanie pola badawczych zainteresowań kadry naukowo-dydaktycznej. Dzięki istnieniu Instytutu jako administracyjnej i organizacyjnej całości w perspektywie najbliższych lat badaniom koncentrującym się do tej pory w głównej mierze na problematyce języków i literatur poszczególnych krajów romańskich staramy się nadać charakter w o wiele większym niż dotychczas stopniu interdyscyplinarny.

Po śmierci prof. Marii Strzałkowej Instytutem kierują kolejno profesorowie Stanisław Widłak (1975-1981 oraz 1987-1991), Urszula Dąmbska-Prokop (1981-87 oraz 1991-1992), Marcela Świątkowska (1992-2002), Teresa Eminowicz-Jaśkowska (2002-2005), Anna Bochnak (2005-2008), Regina Bochenek-Franczak (2008-2012), Roman Sosnowski (2012-2016). Obecnie funkcję dyrektora Instytutu Filologii Romańskiej UJ pełni Wacław Rapak.

Instytut Filologii Romańskiej zatrudnia obecnie 74 pracowników, w tym 19 pracowników samodzielnych. Studenci filologii francuskiej, włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej i rumuńskiej kształcą się na trzyletnich studiach licencjackich. Studenci filologii francuskiej, włoskiej, hiszpańskiej i portugalskiej kształcą się na dwuletnich studiach drugiego stopnia. W obecnym roku akademickim kształcimy bez mała sześciuset studentów w murach nowego i bardzo dobrze wyposażonego budynku Collegium Paderevianum II.

Warto dodać, że od powstania Instytutu trwa bardzo intensywna i szeroka współpraca z uczelniami zagranicznymi z krajów obszaru romańskiego, nie tylko europejskimi, ale także z Ameryki Łacińskiej. Współpraca dotyczy wymian pracowników naukowych, prowadzenia programów badawczych, wymiany studentów w ramach programów międzynarodowych (dawniej TEMPUS i CEEPUS a obecnie ERASMUS) oraz publikacji naukowych.

W ramach działalności naukowej Instytutu wydawane są czasopisma Romanica Cracoviensia (założycielką była profesor Marcela Świątkowska, redaktorem naczelnym jest od roku profesor Rapak), Między Oryginałem a Przekładem (założycielką była profesor Jadwiga Konieczna-Twardzikowa, redaktorem naczelnym jest profesor Jerzy Brzozowski) oraz Studia Iberystyczne (założycielką była profesor Teresa Eminowicz-Jaśkowska, redaktorem naczelnym jest obecnie profesor Anna Sawicka). W Instytucie działają również koła naukowe studentów poszczególnych specjalizacji, studenckie czasopismo naukowe Roman oraz studencka romanistyczna grupa teatralna "Les Capricieuses", kontynuatorka sięgającej lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku tradycji studenckich trup teatralnych.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Przedstawiając dokonania tego najdłużej działającego w naszym Instytucie zakładu pragnę przypomnieć dorobek obecnych wśród nas podczas tego Jubileuszu emerytowanych Profesorów, Wykładowców i Lektorów, którzy poprzez swój trud naukowy, dydaktyczny i twórczy zbudowali IFrom w jego obecnym kształcie.

W trudnych pod wieloma względami ostatnich dekadach XX wieku, dzięki ich wysiłkom, nowości językoznawcze, literackie i glottodydaktyczne znad Sekwany mogły przebić się przez żelazną kurtynę i dotrzeć do krakowskich studentów. A zebrać materiał w Paryżu nie było łatwo: kserokopiarki nie istniały, wszystko trzeba było czytać na miejscu w Bibliohèque Nationale, notatki robić ołówkiem, bo tylko taki sprzęt był tam dozwolony. Nie wspomnę już o kwestiach takich, jak zdobycie paszportu czy wizy umożliwiających wyjazd do Francji. Mimo tych skomplikowanych okoliczności, obecni tu Państwo Profesorowie stali się pionierami swoich dziedzin naukowych na gruncie polskim, a ich publikacje pozostają nieustannie cennym punktem odniesienia dla aktualnych badaczy i studentów. 

Szczególne wzrusza obecność wśród nas Pana Profesora Leona Zaręby, leksykografa, dydaktyka, tłumacza literatury pięknej, który za chwilę, bo w marcu 2023 roku, będzie obchodził swoje dziewięćdziesiąte dziewiąte (!) urodziny. Spośród wielu dokonań Pana Profesora, trzeba przywołać w szczególności opracowane przez niego słowniki: Słownik frazeologiczny języka francuskiego, Słownik idomatyczny, Słownik tematyczny, Wielki słownik francusko-polski. Publikacje te są i pozostaną niezbędnymi narzędziami w pracy każdego romanisty.

Prace leksykograficzne są domeną także Pani Profesor Anny Bochnakowej, której, oprócz wielu studiów nad etymologią najdziwniejszych słów, zawdzięczamy również jedyny do tej pory na rynku wydawniczym Słownik zapożyczeń francuskich w języku polskim. 

Drugą, obok leksykografii, dziedzinę dokonań naukowych Państwa Profesorów stanowi lingwistyka w szerokim tego słowa znaczeniu. Pani Profesor Marcela Świątkowska już w latach siedemdziesiątych wprowadziła do nauczania uniwersyteckiego nowe tendencje, jak badanie spójności tekstu, studia nad słownym wyrażaniem emocji czy pragmatykę dyskursu. W nurcie Francuskiej Szkoły Dyskursu sytuują się także bardzo ważne i pionierskie publikacje przedwcześnie zmarłej Profesor Haliny Grzmil-Tylutki, której wspomnienia w tej wyjątkowej chwili nie sposób pominąć. 

Nieobecna, ale łącząca się z nami myślami Profesor Urszula Dąmbska-Prokop zainicjowała w ramach filologii francuskiej badania przekładoznawcze, torując ścieżkę dla tak dynamicznie rozwijającej się i tak atrakcyjnej dla naszych obecnych studentów dyscypliny.

I wreszcie badania literackie w chronologicznej kolejności epok. Najpierw barwne i jakże bogate francuskie średniowiecze, które przed studentami odkrywała nieżyjąca Profesor Anna Drzewicka, kontynuatorka badań mediewistycznych Profesora Zygmunta Czernego, tłumaczka poezji francuskiej. Dzięki jej pracom, a także jej wpływowi na wychowanków, których spore grono jest dziś profesorami w naszym Instytucie, Romanistyka krakowska stała się jednym z nielicznych w Polsce ośrodków naukowych podtrzymujących tradycję badań nad francuską literaturą dawną.

Studia nad kolejną epoką literacką są zasługą Pani Profesor Reginy Bochenek-Franczakowej. Pani Profesor zapoczątkowała w naszym Instytucie systematyczne badania nad wiekiem osiemnastym wychowując wielu magistrów i doktorów. Aktualnie, jako członkini międzynarodowego Towarzystwa Przyjaciół George Sand (Société des Amis de George Sand), pracuje niestrudzenie nad rewizją niesprawiedliwej czarnej legendy, która z różnych pozamerytorycznych przyczyn narosła w Polsce wokół tej tak zasłużonej francuskiej pisarki.

Wiek dziewiętnasty to domena Pani Profesor Barbary Sosień, inicjatorki badań nad wyobraźnią symboliczną Romantyzmu, prowadzonych w ramach stworzonego przez Panią Profesor międzynarodowego zespołu badawczego ERIS. Prof. Barbara Sosień była także przez szereg lat koordynatorką międzynarodowego doktoratu Les littératures de l’Europe Unie. Prywatnie natomiast pozostaje wierną przyjaciółką francuskich romantycznych olbrzymów: Wiktora Hugo, Gérarda de Nervala, Teofila Gautier i kilku innych ekscentryków.

Wreszcie wiek dwudziesty i Pani Doktor Ewa Andruszko, która z niezwykłą charyzmą wprowadzała studentów i czytelników swoich prac w meandry francuskich awangard oraz teatru absurdu.

Mówiąc o dokonaniach Zakładu Filologii Francuskiej nie mogę pominąć wielkiego trudu dydaktycznego obecnych wśród nas emerytowanych Lektorów, polskich i zagranicznych: Panie Barbara Kochan, Barbara Grzywacz, Grażyna Jankowska, Marie-Christine Kremer oraz Pan Jean-Pierre Darcel niestrudzenie, przez długie lata, prowadzili w Instytucie pracę u podstaw: uczyli języka francuskiego od zera, wyposażając studentów w klucze pozwalające otworzyć drzwi do skarbca kultury francuskiej. 

Dokonania naukowe naszych Profesorów i ich rola w propagowaniu w Polsce języka i kultury francuskiej zostały docenione przez  najwyższe władze Francji. Mamy w swym gronie aż czworo kawalerów i oficerów orderu Palm Akademickich przyznawanych przez premiera Francji: Prof. Marcela Świątkowska (odznaczona dwukrotnie), Prof. Barbara Sosień, Prof. Wacław Rapak i nieżyjąca już mgr Krystyna Herzig

Bardzo ważnym obszarem działalności Zakładu Filologii Francuskiej były i nadal są międzynarodowe konferencje naukowe, a ich pełny rozkwit nastąpił po zmianie ustroju w roku 1989. W roku 1992 w ramach jubileuszu stulecia krakowskiej romanistyki odbyła się konferencja "Tradition et Modernité", w której udział wzięło pięćdziesięciu uczestników z różnych krajów i ośrodków akademickich. W roku 2017 dla uczenia 125 lat romanistyki zorganizowana została konferencja "Le passé et le présent", podczas której referaty wygłosiło  siedemdziesięciu uczestników. W konferencji tej po raz pierwszy wzięli udział językoznawcy i literaturoznawcy ze Lwowa i Iwanofrankiwska (dawnego Stanisławowa), a w aktualnych okolicznościach współpraca z Kolegami z ogarniętej wojną Ukrainy ma wydźwięk szczególny. 

Bardzo ważnymi wydarzeniami dla Zakładu Filologii Francuskiej były także konferencje uświetniające jubileusze naszych wykładowców: Prof. Bochenek-Franczakowej, Prof. Barbary Sosień, Dr Ewy Andruszko, a także Colloque Apollinaire; Colloque Michaux, dwukrotne Spotkania Specjalistów Dawnych Literatur Romańskich, Spotkania Dziewiętnastowieczników, konferencje na temat wyobraźni lotu, melancholii, nihilizmów dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych - to tylko niektóre przykłady sympozjów służących wymianie myśli między wykładowcami z polskich i zagranicznych ośrodków badawczych. 

Na dokonania Zakładu Filologii Francuskiej w ciągu 50 lat składa się także aktywność studentów: Koło Naukowe Romanistów, działające od lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, utrzymywało bardzo silne związki z Instytutem Francuskim, mieszczącym się wówczas przy ul. Św. Jana (według powszechnej opinii był to wtedy „pierwszy salon Krakowa”). Tam organizowane były niezapomniane bale romanistów oraz spektakle studenckiej trupy teatralnej, poprzedniczki aktualnej Les Capricieuses. Od 1998 roku  nasi studenci corocznie pod patronatem Akademii Goncourtów obradują jako jury prestiżowej nagrody literackiej Prix Goncourt de la Pologne. Impreza ta towarzyszy targom książki i Festiwalowi Conrada. Koło Naukowe Romanistów oraz Koło Mediewistów działają bardzo aktywnie, organizując prelekcje, dyskusje, wieczory piosenki francuskiej.  

Wszystkie przedsięwzięcia, zarówno studentów jak i wykładowców filologii francuskiej, wspierane są przez Ambasadę i Konsulat Francji, Instytut Francuski a także przez Wallonie-Bruxelles International i Agence Universitaire de Francophonie, której Uniwersytet Jagielloński stał się członkiem w 2019 roku dzięki staraniom naszej Dyrekcji. 

Aktualna ekipa wykładowców filologii francuskiej stanowi pierwsze i drugie już pokolenie wychowanków Państwa Profesorów obecnych na naszym Jubileuszu. W imieniu tej ekipy pragnę zapewnić, że staramy się podtrzymać płomyk zapalony przez naszych Mistrzów 50 lat temu i godnie kontynuować dzieło przez nich rozpoczęte. 

(dr hab. Barbara Marczuk, prof. UJ)

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Początki krakowskiej hispanistyki sięgają połowy lat 70. ubiegłego wieku i wiążą się z ekspansją w łonie krakowskiej romanistyki, która pod kierownictwem profesora Zygmunta Czernego oraz profesor Marii Strzałkowej podjęła zainteresowania italianistyczne, hispanistyczne, a później także rumunistyczne. Warto dodać, że oboje profesorowie jako romaniści pozostawali pod mocnym wpływem kultury hiszpańskojęzycznej. Prof. Czerny jako jej znawca, tłumacz i współpracownik (mąż) wybitnej tłumaczki Don Kichota i Pieśni o Cydzie na język polski Anny Ludwiki Czerny, zaś prof. Strzałkowa, studiom nad literaturą hiszpańską, w szczególności zaś literaturą Złotego Wieku, poświęcała się jeszcze przed II wojną światową za namową swoich mistrzów, wybitnych przedwojennych ujotowskich romanistów Stanisława Wędkiewicza i Władysława Folkierskiego. (spod jej pióra wyszedł między innymi opublikowany jeszcze w 1966 r. Zarys historii literatury hiszpańskiej, oraz opracowania dramatów Lopego de Vegi, a także liczne prace porównawcze z zakresu relacji literackich polsko-hiszpańskich). Do ówczesnej kadry romanistycznej UJ należy zaliczyć także inną wybitną romanistyczną lwowską iberystkę prof. Stefanię Ciesielską-Borkowską (autorkę pionierskich badań wydanych w formie książki Mistycyzm hiszpański na gruncie polskim). Można więc zaryzykować tezę, że zainteresowania hispanistyczne w chwili powołania do życia nowego kierunku studiów w ramach Instytutu Filologii Romańskiej w 1975 r. były już dobrze ugruntowane. Brzemienna w skutki, jak możemy się dziś, po ponad 4 dekadach przekonać decyzja prof. Marii Strzałkowej wiązała się z zatrudnieniem ówczesnej magistrantki prof. Ciesielskiej-Borkowskiej, romanistki z hispanistycznym zacięciem (praca magisterska dotyczyła powojennej recepcji Lopego de Vegi na scenach polskich) późniejszej profesor Teresy Eminowicz-Jaśkowskiej, która mimo niespodziewanej śmierci swojej mentorki w sierpniu 1975 roku, tuż przed uruchomieniem, zarekrutowanego już pierwszego rocznika studiów, podjęła heroiczny trud powołania do życia i utrzymania tego kierunku, jako drugiego w Polsce, po otwartej trzy lata wcześniej iberystyce warszawskiej. Był to czas, jak wspomina prof. Piotr Sawicki (fundator iberystyki wrocławskiej w 1990 r., towarzyszący ujotowskiej iberystyce w najtrudniejszych momentach) niezwykle trudny, ale i szczególny, z konieczności, ale i ku pożytkowi drzwi krakowskiej hispanistyki otwierały się często dla wybitnych międzynarodowych osobowości hispanistycznych. W tych pierwszych latach wykładali tu czasowo kanadyjski hispanista, tłumacz i poeta prof. Florian Śmieja, cervantysta działający w Stanach Zjednoczonych prof. Henryk Ziomek, poeta i tłumacz z Meksyku Jan Zych, czy prof. Gabriela Makowiecka, prekursorka studiów slawistycznych na Uniwersytecie Complutense w Madrycie, autorka kanonicznego kompendium wiedzy na temat stosunków polsko-hiszpańskich na przestrzeni dziejów Po drogach polsko-hiszpańskich. Dzieło wspomagali także hispaniści rodzimi, np. prof. Piotr Sawicki, którego niestrudzonej pracy (a wliczały się w nią regularne nocne podróże między Wrocławiem a Krakowem) dzisiejsza polska hispanistyka zawdzięcza zręby swoich kadr (jego seminarium ukończyli wybitni hispaniści Anna Sawicka, Bożena Wisłocka, Magdalena Pabisiak, Piotr Fornelski, Jerzy Styka, Ewa Nawrocka). Seminaria hispanistyczne prowadzą także późniejsi profesorowie; językoznawcy Witold Mańczak i Stanisław Widłak (Jerzy Sławomirski, Renata Bajer-Turlej, Joanna Wilk-Racięska), a także pionierka studiów przekładoznawczych na UJ prof. Jadwiga Konieczna-Twardzikowa, założycielka czasopisma Między oryginałem a przekładem, do której licznego grona wdzięcznych uczniów i wychowanków, zalicza się mówiąca te słowa. Prof. Twardzikowa ma swój ogromy wkład także w powstanie w latach dziewięćdziesiątych trzech nowych hispanistyk: w Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, na Uniwersytecie Śląskim i w Akademii Polonijnej w Częstochowie, których zaczątki kadr pochodziły z Krakowa.

Seminarium literaturoznawcze prowadzi także literaturoznawczyni Teresa Eminowicz (jej seminarzystami byli Beata Baczyńska, Artur Gromczakiewicz, Ewa Kalińska, Rosanna Krzyszkowska-Pawlik), która rozwija swoją karierę naukową, specjalizując się w hiszpańskiej literaturze dawnej i jej kontekstach, praca doktorska dotyczyła literatury Hiszpanii pierwszej połowy XVII w. Ideały i rzeczywistość w prozie Złotego Wieku (1982), zaś rozprawę habilitacyjną poświęciła Hiszpańskiemu romansowi pasterskiemu (1994). Wśród jej ważnych publikacji warto wymienić także monografię poświęconą Baltasarowi Gracianowi, hiszpańskiemu moraliście epoki baroku (2003).

Mimo sukcesywnego rozkwitu, w trudnych czasach stanu wojennego nadszedł cios, w 1982 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zawiesza nabór kandydatów na studia hispanistyczne pod pretekstem niewystarczającej kadry specjalistycznej, co udaje się przełamać dopiero za cztery lata, w międzyczasie władze Instytutu (prof. Urszula Dąmbska-Prokop oraz prof. Anna Drzewicka) umożliwiają chętnym romanistom podwójne studia francusko-hiszpańskie (wśród absolwentów jest np. wybitna latynoamerykanistka prof. Nina Pluta-Podleszańska, od tego roku ku naszej radości znów na UJ). W roku 1986 nabór na krakowską hispanistykę zostaje wznowiony i pracę w pełnym wymiarze na UJ (tuż po ukończeniu swojej habilitacji) na okres 5 lat podejmuje prof. Piotr Sawicki. Przypadający rok wcześniej w 1985 r. jubileusz dziesięciolecia otwarcia studiów hispanistycznych na UJ zostaje uczczony pierwszą ogólnopolską konferencją naukową polskich hispanistów, która odbyła się w grudniu 1985 r. w Mogilanach. Dzięki staraniom prof. Teresy Eminowicz zjazd, odbywający się w siermiężnych czasach końcówki PRL, staje się ważnym wydarzeniem dla hispanistyki polskiej (do Mogilan udaje się zaprosić prof. Janinę Klave i prof. Jana Kieniewicza), ale także dla krakowskiego środowiska hispanistycznego, które dzięki nawiązaniu bliskich kontaktów z Uniwersytetem w Barcelonie, przez prof. Ramóna Cerdà Massó, rozpoczyna trwający kilkanaście lat okres wymiany profesorów i lektorów. Uniwersytet w Barcelonie zyskuje wykładowcę języka i kultury polskiej (misję tę z sukcesem pełnili Teresa Eminowicz, Piotr Fornelski, Jerzy Sławomirski, Anna Sawicka), zaś krakowska hispanistyka otwiera pierwszy w Polsce lektorat języka katalońskiego. Owocem konferencji jest także wydany w 1988 r. tom akt, który daje początek czasopismu hispanistów Estudios Hispánicos, wydawanemu z powodzeniem później i obecnie we Wrocławiu, gdzie autonomiczny kierunek hispanistyka otwiera się w 1990 r.

Od wznowienia w 1986 r. krakowska hispanistyka prężnie się rozwija, najpierw pod kierownictwem prof. Eminowicz-Jaśkowskiej,  a później znamienitych swoich absolwentek prof. Anny Sawickiej i prof. Ewy Nawrockiej, dwuletnim te słowa mówiącej, a obecnie prof. Ewy Stali. Wyznaczone u zarania istnienia krakowskiej hispanistyki wektory rozwoju są dzisiaj z powodzeniem kontynuowane. Warto je tutaj wymienić. Przede wszystkim rozwój naukowy dążący niezmiennie ku wskazanym przez tradycyjne kierunki filologiczne celom, wzbogacanym o interdyscyplinarne wyzwania współczesności: mamy obecnie silne grono literaturoznawców, hiszpańskich i latynoamerykańskich (prof. Ewa Nawrocka, prof. Nina Pluta-Podleszańska, dr Adriana Jastrzębska, dr Rozalia Kośmider-Sasor, dr Maria Filipowicz-Rudek) oraz mocny zespół językoznawców różnych specjalności (prof. Ewa Stala, prof. Andrzej Zieliński, dr Agata Komorowska, dr Małgorzata Jędrusiak, dr Marta Pawłowska, dr Marta Wicherek). Ważnymi kierunkami badań i kształcenia studentów są ścieżki przekładoznawcza (dr Maria Filipowicz-Rudek, dr Ewa Palka, mgr Xavier Farré), rozwijana w różnych ujęciach oraz dydaktyczna (dr Ewa Palka, mgr Sergio Balches, mgr Teresa Sikora, mgr Renata Turlej). Ta ostatnia szczególnie istotna, jeśli weźmiemy pod uwagę niesłabnącą ekspansję języka hiszpańskiego w polskich szkołach podstawowych i średnich.

Jeszcze naszej fundatorce profesor Eminowicz zawdzięczamy drugi wektor działalności: otwarcie krakowskiej Iberystyki na wielokulturowość Hiszpanii i bogactwo językowe Półwyspu Iberyjskiego. Dzięki jej staraniom, i późniejszemu merytorycznemu wsparciu prof. Anny Sawickiej od 1986 roku nieprzerwanie wykładany jest na UJ język i kultura Katalonii (od 2020 działa Pracownia Studiów Katalońskich, którą kieruje dr Rozalia Kośmider Sasor), zaś w roku 2001, w ramach umowy z Rządem Galicji, do życia powołano Centro de Estudos Galegos (drugie w Polsce po Warszawie w 1997 r.), oferujące zajęcia z języka i kultury galicyjskiej, kierowane przez mówiącą te słowa. Obie jednostki promujące romańskie kultury mniejsze Półwyspu Iberyjskiego organizują spotkania naukowe, publikują i popularyzują wiedzę o tych "narodowościach historycznych" Hiszpanii. Obie sekcje prowadzą swoje strony internetowe.

CEG w Krakowie wraz z bliźniaczym Centrum Warszawskim zorganizowało w 2006 roku I Ogólnopolską konferencję Języki i kultury mniejszościowe Półwyspu Iberyjskiego w studiach polskich, której owocem jest tom Policromía (2007) zbierający doświadczenia początkujących lektoratów języków katalońskiego, baskijskiego i galicyjskiego w całej Polsce. W Krakowie powstał też podręcznik do języka galicyjskiego dla studentów polskich (A gaita galega, 2011) oraz dwa numery monograficzne Studiów Iberystycznych Almanach galicyjski I i II (2003, 2006) zadedykowane kulturze i literaturze Galicji.

Lektorat kataloński, a w późniejszym okresie także Pracownia Studiów Katalońskich prowadzi prężną działalność naukową i popularyzatorską. W 2007 roku, dla uczczenia 20 jubileuszu lektoratu katalońskiego miała miejsce konferencja Primeras Jornadas Catalanas,  w tym samym roku opublikowano został Almanach kataloński. Od 2020 roku Pracownia organizuje Interdyscyplinarne Sympozjum Katalonistyczne, odbyły się już 2 edycje tego ważnego wydarzenia konsolidującego katalonistów polskich różnych dyscyplin naukowych. Pracownia jest także organizatorem nagrody dla młodych tłumaczy literatury katalońskiej im. Edwarda Porębowicza.

Dbamy o nasz wizerunek na zewnątrz, ukoronowaniem kolejnych Jubileuszy były ważne międzynarodowe konferencje, konsolidujące środowisko hispanistyczne i promujące polską hispanistykę na świecie: na 30-lecie w 2005 r. Retos del hispanismo en la Europa Central (zorganizowaną przez prof. Teresę Eminowicz) i na 40-lecie naszego istnienia La hispanidad multicultural vista desde Cracovia (zorganizowaną przez prof. Ewę Nawrocką).

Naszym oknem na świat jest także czasopismo Studia Iberystyczne, powołane do życia przez prof. Teresę Eminowicz-Jaśkowską z początku jako organ upowszechniania w Polsce wiedzy o kulturach Półwyspu Iberyjskiego i Ameryki Łacińskiej, z biegiem czasu przekształcony w recenzowany rocznik naukowy, który od numeru 7 (2008) ukazuje się w językach romańskich, promując polskie badania hispanistyczne zagranicą. Ostatnio ukazał się numer 20 poświęcony studiom katalońskim Oblicza polskiej katalonistyki.

Dzisiaj jesteśmy bardzo aktywnym zakładem, pracownicy uczestniczą w wielu kongresach i warsztatach na świecie, publikujemy w Polsce i zagranicą, w naszym gronie jest kilku wybitnych, nagrodzonych wielokrotnie tłumaczy literatury między innymi Anna Sawicka i Xavier Farré, czym się szczycimy. Współpracujemy intensywnie z bliźniaczymi kierunkami na wiodących polskich Uniwersytetach, ale i z Instytucjami kultury takimi jak Instytut Cervantesa czy Instytut Ramóna Llulla. Zachowując we wdzięcznej pamięci naszych mentorów dokładamy wszelkich starań, aby dialog pomiędzy kulturą polską oraz ogromnym i zróżnicowanym światem Iberii i Ameryki Łacińskiej trwał i rozwijał się jak najlepiej ku obopólnemu pożytkowi.

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Prezentacja ukazująca historię filologii portugalskiej oraz osiągnięcia portugalistów, przedstawiona podczas uroczystych obchodów jubileuszu 130-lecia studiów romanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim (14 października 2022).

PREZENTACJA

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

"Pociąg pamięci"
"Pociąg pamięci", artykuł dr Alicji Bańczyk, który ukazał się w Alma Mater (nr 227, 2021, s. 82–83), w związku z projektem "Train des mémoires" zrealizowanym przez APF (Assemblée Parlementaire de la Francophonie), przy współpracy z Wallonie-Bruxelles International. Uniwersytet Jagielloński był ostatnim przystankiem na drodze, jaką pokonało ponad dwadzieścioro młodych ludzi – swoistych rzeczników pamięci – pochodzących z czterech kontynentów (3 września 2021).